CIVILi, në bashkëpunim me kryetarin e Komunës së Çairit, Visar Ganiu, më 3 tetor kanë mbajtur takim me temën “Dialogje qytetare për marrëdhëniet ndëretnike: Sfidat dhe zgjidhjet”. Kjo është pjesë e serisë së aktiviteteve të organizatës në disa komuna të vendit, ku në periudhën paraprake janë mbajtur disa takime përgatitore, dhe janë paraqitur specifikat lokale, kushtet, kapacitetet institucionale dhe mundësitë për bashkëpunim në fushën e zhvillimit të multikulturalizmit në nivel lokal.
Në Çair, përveç kryetarit Ganiu, i cili të pranishmëve iu drejtua me fjalë hyrëse në gjuhën maqedonase dhe shqipe, në ngjarej morën pjesë edhe kryetari i Këshillit të Komunës së Çairit, Jetmir Asani, si dhe anëtarë të këshillit, organizata qytetare dhe udhëheqës të komuniteteve.
Seria e ngjarjeve “Dialogje qytetare për Marrëdhëniet Ndëretnike: Sfidat dhe Zgjidhjet” është pjesë e projektit “Së bashku për një të ardhme më të mirë”, të cilin CIVILi e zbaton me mbështetjen e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Dukatës së Madhe të Luksemburgut.
Takimi filloi me një prezantim të shkurtër nga Diana Tahiri nga CIVILi e cila si moderatore prezantoi projektin, punën dhe qëllimet e organizatës në fushën e multikulturalizmit, antinacionalizmit dhe luftës kundër diskriminimit.
“Ne punojmë për promovimin e multikulturalizmit, ndërkulturalizmit, zbulimin e diskriminimit, organizimin e ngjarjeve publike si panele që diskutojnë tema shumë të rëndësishme, si p.sh., diskriminimi në punësim, diskriminimi në bazë gjinore, etnike dhe në të gjitha bazat e tjera që mund të ekzistojnë. ”, tha Tahiri nga CIVILi.
Ajo i informoi të pranishmit edhe për një sërë aktivitetesh të tjera të CIVIL-it në projekt, siç është kryerja e hulumtimeve përmes fokus grupeve, me grupmosha të ndryshme. Ajo ndau gjithashtu konstatimin e CIVIL-it se rezultatet e hulumtimit treguan se nacionalizmi është i ngulitur thellë në komunitete, madje edhe në mesin e atyre grupeve që deklarohen ose pranohen si përparimtarë.
Kryetari i CIVIL-it, Xhabir Deralla, në fjalën e tij hyrëse, ndër të tjera, iu referua diskriminimit sistematik, duke kujtuar se ai nënkupton procedura dhe praktika që i vendosin anëtarët e grupeve apo komuniteteve të ndryshme shoqërore në pozita vartëse për baza të ndryshme brenda institucioneve. Për shembull, mund të jenë procedurat që për disa zgjasin më shumë dhe për të tjerët më të shkurtra, madje edhe procedura që për disa iniciohen, ndërsa për të tjerët nuk zbatohen fare.
“Është e vështirë në këtë kohë të flitet për zgjidhje, veçanërisht kur problemet dhe sfidat janë kaq të mëdha. Duke filluar apo duke përfunduar, si të doni, me incidentin e ashpër të sigurisë në Kosovë, që shkaktoi valë propagande dhe natyrisht narrativa nacionaliste në media dhe rrjete sociale, deri në atë që quhet diskriminim sistemik. “Diskriminimi sistemik do të thotë edhe diskriminim i paqëllimtë i njerëzve për baza të ndryshme,” tha Deralla.
Sipas CIVIL-it, siç tha kryetari i organizatës, është e rëndësishme të kuptohet se marrëdhëniet ndëretnike dhe ndërfetare janë thelbi i stabilitetit dhe sigurisë së shtetit.
“Marrëdhëniet ndëretnike dhe ndërfetare janë thelbi i stabilitetit dhe nëse dëshironi, edhe siguria e shtetit”. Kur flasim për diskriminim sistemik, ai është pasojë e arsyeve strukturore, kulturore, mendore dhe të tjera që kontribuojnë në faktin se një pjesë e njerëzve në një komunitet të caktuar ndihen të diskriminuar, edhe nëse nuk janë në një nivel të vetëdijshëm. shumë problematike në këtë diskriminim sistematik. Zakonisht kalon pa u vënë re dhe nëse i drejtohesh, menjëherë në anën tjetër do të kesh një mrekulli justifikimesh që do të tingëllojnë mjaft logjike dhe të arsyeshme, kështu që do të mbledhësh supet dhe do të vazhdosh jetën tënde me breza”, tha Deralla.
Më tej, Deralla foli për kulturën e trashëguar të sjelljes në shoqëri, si pjesë e diskriminimit të vazhdueshëm sistematik në formën e sjelljes së zakonshme shoqërore, të inkurajuar nga qendra të caktuara të pushtetit.
“Këto janë në fakt mënyra, ose kultura e sjelljes që shtrihen me dekada. Megjithatë, ato pjesë të letërsisë që thonë se nuk është në një nivel të vetëdijshëm, dhe unë nuk jam dakord me këtë. Shteti i thellë, si në ish-federatë ashtu edhe në qendra të caktuara të pushtetit në të tashmen, nuk ka rëndësi nëse ka qenë në Ballkan, në Jugosllavi, tani në Maqedoninë e Veriut apo në SHBA – ju keni një situatë ku qendra të caktuara të pushteti e mban të gjallë dhe të përditësuar këtë diskriminim sistematik, sepse kjo mënyrë e jetesës u përshtatet atyre, tha Deralla.
Si shembull se si ruhet ajo kulturë e sjelljes dhe e komunikimit në komunitet, Deralla përmendi edhe humorin në të cilin ka përgjithësime dhe paragjykime, të cilat mund të shërbejnë si mjet për të ruajtur atë diskriminim sistematik.
“Për shembull, në kushtet tona, batutat për Mujon dhe Hason – është një situatë në të cilën ke një mbajtje të vazhdueshme të diskriminimit sistematik, bazuar në një humor të ‘pafajshëm’ që përhapet mes njerëzve, shaka për romët, shaka për shqiptarët, ndoshta ka edhe shaka për maqedonasit në mesin e të gjitha komuniteteve që përmenda. Këto janë mjete komunikimi që ruajnë atë diskriminim sistemik edhe në fusha të tjera – shaka për gratë që nuk dinë të drejtojnë makinën, etj.,” sqaroi Deralla.
Ai iu referua edhe pasojave të diskriminimit në shëndetin e njerëzve.
“Ka hulumtime, tashmë ka dëshmi, dëshmi mjekësore, se diskriminimi sistematik, diskriminimi sistematik, i drejtpërdrejtë dhe i tërthortë, dëmton shëndetin e njerëzve, mendor dhe fizik. Ka prova tashmë shumë të njohura në publikun akademik, dhe më pak të njohura, për fat të keq, në publikun e gjerë, madje edhe në mesin e organizatave joqeveritare prej nga vijmë. Edhe kanceri mund të jetë pasojë e diskriminimit të vazhdueshëm, si dhe një sërë çrregullimesh të tjera mendore e fizike apo sfidash shëndetësore te njerëzit, që lindin nga stresi, pikërisht për shkak të diskriminimit.
Sa u përket zgjidhjeve, shumica e të pranishmëve në takim u pajtuan se nevojiten përpjekje serioze dhe të thella në nivele sistematike, si dhe dialog ndërmjet aktorëve të ndryshëm në shoqëri dhe në institucione.
Marrëdhëniet ndëretnike, kultivimi i multikulturalizmit, por në një formë konsistente, thelbësore, të vazhdueshme dhe të sinqertë, mund ta mbajë të qëndrueshme çdo vend, jo vetëm Maqedoninë e Veriut, dhe t’i japë hapësirë të zhvillohet, të bëhet më i pasur se sa është”, tha Deralla.
Ai paralajmëroi gjithashtu se, nëse vendi nuk zhvillohet në atë drejtim, nuk mund të presësh stabilitet, standard më të mirë, përparim dhe as vendi do të jetë më i pasur dhe as njerëzit do të jenë të lumtur.
“Ju keni një qeveri që flet hapur për zhvillimin e multikulturalizmit dhe marrëdhënieve ndëretnike. Ky është një fillim i mirë. Por nëse nuk filloni të zbatoni sinqerisht dhe sistematikisht, edhe me shumë para, atëherë nuk keni shkuar shumë larg, nga praktika e mëparshme. Në këtë rast, keni disa institucione që po e bëjnë në mënyrë shumë të dukshme. Megjithatë, ne jemi ende në nivelin e deklaratave. Hapat janë ndërmarrë, të jemi të sinqertë. Ju keni një koordinator kombëtar për zhvillimin e multikulturalizmit, keni një ministri të tërë për sistemin politik dhe marrëdhëniet ndërmjet komuniteteve, të cilat e kanë për obligim në baza ditore, të investojnë maksimalisht në atë që po flas – për ta parandaluar atë. Për të parandaluar përçarje të mëtejshme, ndarje, polarizime, incidente dhe tensione të sigurisë dhe, natyrisht, përçarje të shëndetit, përçarje masive të shëndetit të njerëzve, mendërisht dhe fizikisht”, theksoi Deralla.
Kryetari i Komunës së Çairit, Visar Ganiu, në fjalimin e tij theksoi se Çairi është një nga komunat më multikulturore në vend, dhe se gjen mënyra për të parandaluar diskriminimin dhe përfaqësimin e drejtë sa i përket komuniteteve etnike. Ai theksoi se komuna është e hapur për bashkëpunim me CIVIL-in në këtë fushë si deri tani ashtu edhe në të ardhmen. Dhe theksoi nevojën për sinqeritet, në krahasim me angazhimet deklarative.
Kemi pasur momente kur në mënyrë deklarative dhe me gojën plot kemi pasur moto të këtilla si “Bashkë”, “Jo diskriminimit” etj, por në realitet kemi punuar diçka tjetër. Dhe dua të ndërlidhem me atë që e tha z. Xhabiri, se ne këto punë nuk mund ti zgjidhim në mënyrë parciale. Jo vetëm me territore dhe komuna, dhe një projekt të jetë i suksesshëm vetëm në një komunë, dhe kjo të reflektojë në gjithë Maqedoninë. Këto projekte duhet të jenë në suaza të gjithë shtetit, dhe duhet shigjetat ti drejtojmë të gjithë në këtë kahje, nëse duam të kemi suksese në këtë drejtim. Më vjen mirë që komuna e Çairit është aktive në këto projekte, dhe e ka dëshmuar veten edhe në periudhat e kaluara prej formimit, ose ndarjes së re teritoriale, si dhe tani, me udhëheqjen e komunës nga ana ime. Kemi pranuar çdo projekt të tillë, por, përveç projektit, ne i kemi shtyllat ose postulatet tona kryesore se si duhet të funksionojë kjo komunë. Dhe në atë drejtim, ne kemi investuar, dhe është rutinë te ne.
Ai iu referua të dhënave nga regjistrimi i fundit, sipas të cilit komuna ka rreth 62 mijë banorë. Çairi është një nga komunat më të dendura të populluara jo vetëm në Maqedoni, por në Evropë dhe kjo ka specifikat e veta. Sipas Ganiut, kur një komunë është kaq e populluar, edhe nëse është 100% e një kombësie, lindin probleme të një natyre tjetër.
Ju e dini se me regjistrimin e fundit jemi diku 62, 000 banorë, Çairi është një ndër komunat më të dendura, jo në Maqedoni, por në Evropë, dhe kjo e ka edhe specifëkën e vet, sepse kur je me një komunë të dendur, të jenë edhe qind për qind të një nacionaliteti, lindin probleme edhe të natyrave tjera. Ndërsa këtu kemi komunë multinacionale, dhe në aspektin e diskriminimeve ose të ankesave, ose na spektin e problemeve ndëretnike, këto vite sa jam kryetar, nuk kemi asnjë rast që ka shkuar në atë drejtim. Mund të kemi shumë ankesa tjera, në aspektin e infrastrukturës, në aspektin e funksionimit Ju e dini se te ne është e çuditshëm edhe funskionimi i pushtetit lokal, sepse ne flasim me vite për decentralizimin, nuk na jipen kompetenca, i mban pushteti qendror, plus Qyteti i Shkupit ka dy nivele të organizimit, dhe kjo ndonjëherë i vështirëson edhe aspektet tjera.
Ganiu ndau përvojat personale që ilustruan sfidat në fushën e marrëdhënieve ndëretnike dhe narrativat diskriminuese në marrëdhëniet ndërmjet komuniteteve.
“Si student kam qenë i vetmi shqiptar që kam studiuar në gjuhën maqedonase. Dhe vërtet, pas disa kohësh, shumë nga miqtë, marrëdhënia e profesorëve ishte në gjendjen më të mirë, por shpesh ndodhte që ata më thoshin se kishin një mendim tjetër për shqiptarët, por që unë nuk jam njësoj si të tjerët. Kjo fjalë më ofendoi disi. Sepse nuk jam ndryshe apo njeri i veçantë, jam ai shqiptari i ardhur nga ato lagje, nga ato familje dhe nuk kam qenë ‘tjetër’. Për shkak të komunikimit të ndarë, ata kishin një mendim të imponuar. Dhe kjo është arsyeja pse, përmes projekteve të tilla, ne duhet të afrohemi sa më shumë, të tregojmë sa më shumë që të gjithë së bashku mund të përparojmë. Është një formulë unike për ne. Nuk ka formulë tjetër”, tha Ganiu.
Ganiu tha se në Komunën e Çairit, përveç gjuhës shqipe dhe maqedonase, gjuhë zyrtare janë gjuhët turke dhe boshnjake. Sipas tij, e rëndësishme është të shkojmë drejt qëllimit, por të gjithë së bashku, jo me zgjidhje të pjesshme. Nuk është e mundur, thotë ai, që një komunë të punojë në këtë drejtim, e në një tjetër të mos ndodhë.
“Nëse nuk kemi një ide të tillë dhe një erë të tillë që do të na çojë drejt qëllimit, nuk mund ta arrijmë të vetëm. Sipas regjistrimit jemi rreth 67 për qind shqiptarë, 5,3 për qind maqedonas, 6,7 për qind turq, 2,53 boshnjakë, 1,33 romë, 0,3 për qind serbë, vllehë etj. Këta numra janë vetëm numra për ne. Dhe ne nuk duhet të rrotullohemi rreth numrave, dhe dikush duhet të ketë të drejta për numrat. Këtë si komunë e kemi dëshmuar edhe në vepër dhe as Kushtetuta dhe askush nuk na detyron që në komunën e Çairit ta bëjmë gjuhën turke zyrtare. Dhe flamurin e tyre. Ne vullnetarisht, me këshilltarët që janë nga disa grupe, vullnetarisht dhe unanimisht votuam që edhe turqishtja të jetë gjuhë zyrtare. Dhe a kemi humbur ndonjë gjë? Nuk jemi fare. Sapo ai popull u afrua, ata ndjenë se ishin të barabartë me të tjerët. Po ashtu, përveç këtyre tri gjuhëve, para dy-tre vitesh gjuhë zyrtare u bë edhe gjuha boshnjake. Komuniteti boshnjak ka të njëjtat të drejta si komuniteti maqedonas, turk dhe shqiptar. Vërtet kemi investuar shumë në atë pjesë, por jo me fjalë. Praktike, e drejtpërdrejtë dhe pa ngatërruar njerëzit. Dhe do ta mbyll me një thënie, së bashku me Jetmirin ishim në Amerikë, për këtë. – Gjuha e urrejtjes, si të përballemi me dukuritë destruktive në shoqëri dhe më pëlqeu shumë një thënie që e shkruaja aty për aty teksa po bisedonim, kur kryebashkiaku i Nju Jorkut tha – ‘Fëmijët nuk e transmetojnë gjuhën e urrejtjes gjenetikisht’. Kur lindin, janë të pastër, u futet gjuha e urrejtjes. Dhe ne po luftojmë për të hequr atë gjuhë të urrejtjes. “Nuk është diçka gjenetike, por diçka në të cilën dikush investon, për qëllime të ndryshme dhe ne i shohim pasojat”, tha kryetari Ganiu.
“Ne do t’ju mbështesim gjithmonë në realizimin e programeve të tilla dhe jam i bindur se të gjitha këto aktivitete do të japin fryte”, tha Ganiu.
Diskutimi ishte i mbushur me prezantime të shkurtra nga pjesëmarrësit e tjerë të takimit dhe u shtruan një numër i madh pyetjesh.
Bëhej fjalë edhe për hapat praktik në periudhën e ardhshme, kur Komuna e Çairit dhe CIVILI së bashku do të organizojnë konkursin artistik të shpërblyer me temën “Së bashku për një të ardhme më të mirë” në shkollat fillore të komunës.
Konkluzioni i këtij takimi ishte se edhe problemet më të mëdha zgjidhen me dialog mes të gjithë aktorëve, por edhe me pjesëmarrjen e qytetarëve.
Dijana Tahiri
Kamera dhe fotografia: Igor Chadinoski
Montazhi: Arian Mehmeti
