The Balkan Forum
#Towards2030
Jo pa pompozitet, OKB-ja prezantoi Deklaratën dhe Programin për kulturën e paqes në fund të mijëvjeçarit. Ishte një ditë mesatare e Nju Jorkut, e hënë, 13 shtator 1999, kur kombet e botës të përfaqësuara në Kombet e Bashkuara, me konsensus dhe pa rezerva, deklaruan se “paqja nuk është vetëm mungesa e konfliktit, por kërkon edhe një , proces dinamik pjesëmarrës ku inkurajohet dialogu dhe zgjidhen konfliktet në frymën e mirëkuptimit dhe bashkëpunimit të ndërsjellë.”
Një ndjenjë e shkëlqyer, por si ka funksionuar kjo për njerëzimin?
Deklarata e vitit 1999 nuk është veçse një nga shumë traktate dhe programe globale që ngjallin shpresë në teori, por lëkunden në praktikë. Iniciativat për paqen e OKB-së janë shpesh të pa dhëmbë, pasi vullneti për të vepruar kolektivisht pengohet nga interesat gjeopolitike, axhendat kombëtare dhe fuqia e vetos së lojtarëve kryesorë në Këshillin e Sigurimit.
Ndërkohë, Federata Ruse, duke zënë një vend të përhershëm në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, pretendon në mënyrë të rreme të drejtën e saj të trashëguar nga Bashkimi Sovjetik – një shtet që nuk ekziston që nga viti 1991 – dhe vazhdon të abuzojë me këtë privilegj. Rusia ka manipuluar pozicionin e saj për të bllokuar rezoluta të shumta që synojnë ruajtjen e paqes globale. Për shembull, ajo e ka përdorur të drejtën e vetos mbi një duzinë herë që nga fillimi i luftës civile siriane për të parandaluar ndërhyrjen kuptimplote ndërkombëtare, pavarësisht mizorive të dokumentuara nga regjimi i Asadit. Në mënyrë të ngjashme, në kontekstin e agresionit të saj në Ukrainë, Rusia ka vënë në mënyrë të përsëritur veton për rezolutat e Këshillit të Sigurimit që dënojnë veprimet e saj, duke siguruar që asnjë sanksion apo masë ushtarake nuk mund të miratohet përmes OKB-së. Përtej OKB-së, ndikimi i Rusisë në organizatat ndërkombëtare, duke përfshirë OSBE-në, përdoret për të vonuar ose bllokuar hetimet për abuzimet e të drejtave të njeriut, duke i mundësuar kështu të veprojë pa u ndëshkuar në skenën botërore.
Me fuqinë e vetos në fuqi, çdo komb me levë të mjaftueshme politike mund të bllokojë veprimet edhe kundër shkeljeve më tronditëse të paqes. Ky nuk është vetëm një dështim i sistemit; është një e metë themelore e ndërtuar në dizajnin e saj. Për shembull, Rusia përdor në mënyrë të përsëritur të drejtën e vetos për të parandaluar çdo veprim kuptimplotë në lidhje me agresionin e saj në Ukrainë.
Luftërat vazhduan të shpërthyen në të gjithë globin, duke marrë qindra mijëra jetë, duke zhvendosur miliona njerëz, duke shkaktuar shkatërrim, uri dhe vuajtje të jashtëzakonshme të civilëve, duke përfshirë gra dhe fëmijë.
Ironia tragjike është se, pavarësisht vendosjes së ligjit ndërkombëtar humanitar dhe konventave të panumërta që mbrojnë civilët, janë civilët ata që vazhdojnë të mbajnë ndikimin e dhunës në të gjithë botën. Nga Srebrenica në Bosnje në Bucha në Ukrainë dhe Rripi i Gazës në Izrael, mosveprimi i komunitetit ndërkombëtar shpesh i bën ata bashkëpunëtorë në vuajtjet e më të cenuarve.
Sulmet e tmerrshme terroriste të 11 shtatorit dhe Lufta kundër Terrorit që pasoi bie në këtë periudhë, si dhe luftërat dhe operacionet ushtarake ruse në Çeçeni, Gjeorgji, Azerbajxhan, Moldavi dhe më në fund lufta më brutale dhe në shkallë të gjerë në vazhdim kundër Ukrainës. , konfliktet dhe luftërat në Lindjen e Mesme, Afrikë dhe Azi – lista vazhdon. Kaq shumë nga deklaratat dhe programet për të promovuar një kulturë paqeje.
Qasja selektive e bashkësisë ndërkombëtare ndaj ndërhyrjes nënvizon më tej standardet e dyfishta të saj. Pse pati veprime të shpejta ushtarake në Libi në 2011, por heshtje e gjatë për Sirinë dhe Jemenin. Pse ka kaq shumë pengesa në luftën e Ukrainës për liri? Si lejoi bota kaq shumë vuajtje të popullsisë civile në Rripin e Gazës dhe Bregun Perëndimor? E njëjta gjë me konfliktet në Afrikë… Kjo mospërputhje sugjeron se kultura e paqes ka të bëjë më shumë me lehtësinë politike sesa me të drejtat e njeriut. Periudha.
Lufta në Ukrainë është një shembull tjetër flagrant dhe tragjik i shkeljes së parimeve të përcaktuara në Deklaratën për Kulturën e Paqes. Nuk mund të jetë i sinqertë pa vënë në dukje faktin se fjalimet, rezolutat dhe sanksionet e panumërta, të diskutuara dhe deklaruara nga komuniteti ndërkombëtar nuk kanë arritur të ndalojnë shkatërrimin e imponuar nga Kremlini. Kriza e Ukrainës tregon jo vetëm dështimin e diplomacisë, por shkallën në të cilën deklaratat e paqes injorohen kur përfshihet Rusia. Kina nuk është shumë më mirë në këtë kontekst. Çështjet e shfaqura me Kinën vetëm do ta konfirmojnë në mënyrë dramatike këtë deklaratë.
Karakteri i luftërave në 25 vitet e fundit ka ndryshuar nga një zonë apo rajon tjetër konflikti. Por ajo që mbetet e njëjtë është vuajtja e pafund e njerëzve dhe numri në mënyrë disproporcionale më i lartë i viktimave civile se sa luftëtarët.
Evropa nuk ka bërë përjashtim nga luftërat në 25 vitet e fundit. Në vitet ’90, rajoni i Ballkanit pa luftëra jashtëzakonisht brutale që shoqëruan shpërbërjen e federatës jugosllave. Filloi me një luftë 13 ditore në Slloveni, por vazhdoi me gjakderdhje të tmerrshme në pjesën tjetër të federatës së gjymtuar. Ushtria Popullore Jugosllave e komanduar serbe dhe grupet paraushtarake me bazë ideologjike në çetnikët e Luftës së Dytë Botërore dhe formacionet e tjera paraushtarake u përplasën me milicitë e lëvizjes ustashe të ringjallur dhe formacionet e tjera në anën kroate. Një konflikt i ndyrë, i dhunshëm dhe i përgjakshëm u ndez me viktima të shumta civile dhe krime lufte, shpërngulje të popullsisë.
Bosnja pa një luftë edhe më të tmerrshme katërvjeçare me krime të papërshkrueshme lufte dhe një akt gjenocidi në Srebrenicë në vitin 1995, duke zhvendosur dy të tretat e popullsisë dhe duke lënë qindra mijëra civilë të vrarë, duke përfshirë shumë gra dhe fëmijë, shtëpi të shkatërruara dhe civilë të torturuar. duke përfshirë gra dhe vajza të përdhunuara dhe të torturuara në kampet e përqendrimit.
Në vitin 1999, kur u shpall deklarata e OKB-së për kulturën e paqes, lufta e Kosovës për pavarësi sapo kishte përfunduar, por rajoni ishte larg nga gjetja e paqes. Në vitin 2001, Maqedonia e Veriut ka kaluar një luftë gjashtëmujore midis kryengritësve shqiptarë dhe forcave të ushtrisë dhe policisë maqedonase, duke përfunduar me Marrëveshjen Kornizë të Ohrit.
Rrëshqitjet e saberit në Ballkan vazhdojnë me Serbinë duke ndërtuar midhjet e saj ushtarake dhe me Republikën Srpska të Bosnjës që armatoset fshehurazi.
Ndërsa Deklarata e parashikonte paqen si një proces dinamik dialogu, teknologjitë e reja si AI, sulmet kibernetike dhe lufta me dron e kanë komplikuar ekuacionin. Jo vetëm që këto teknologji krijojnë fronte të reja beteje, por ato gjithashtu u japin kombeve një mohim të besueshëm, duke e bërë më të vështirë për organet ndërkombëtare që të mbajnë ndokënd përgjegjës. Përdorimi i luftës hibride nga Rusia, duke përfshirë fushatat e dezinformimit dhe sulmet kibernetike, është një shembull i qartë i këtij realiteti të ri.
Megjithatë, përkundër faktit se përdorimi i teknologjive të reja dhe AI ndryshuan në mënyrë dramatike formën e luftës – sulmet kibernetike, fizike dhe biokimike marrin shumë jetë në një front gjithnjë të shpërndarë dhe shumësektori/i fragmentuar – masakra e stilit të Luftës së Parë Botërore vazhdon në të gjitha luftërat.
Të tillë janë shembujt e agresionit rus kundër Ukrainës, lufta më e keqe që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore. Dhe, kjo nuk mjaftoi. Bota është dëshmitare e një sulmi jashtëzakonisht shkatërrues të ushtrisë izraelite kundër Hamasit në Gaza me mbi 41000 të vdekur dhe duke numëruar, duke përfshirë dy të tretat e grave dhe fëmijëve, pasi grupi terrorist masakroi më shumë se 1200 izraelitë në tetor 2023. Ndërkohë, IDF kryen operacione ushtarake në Bregun Perëndimor dhe aktualisht është i përfshirë në operacionet ushtarake që përleshen me Hesbolah në Liban.
Ndërsa bota përkujtoi një tjetër Ditë Ndërkombëtare të Paqes, dhe me rëndësi të veçantë përsëriti 25 vjetorin e saj, është koha e duhur për t’u përballur me të vërtetën e pakëndshme: nismat globale të paqes, siç ekzistojnë sot, janë kryesisht simbolike.
Pa reforma kuptimplote të OKB-së dhe organeve të tjera ndërkombëtare, veçanërisht vullnetin politik për të sfiduar agresorët autoritarë si Rusia, kultura e paqes do të mbetet një premtim i paplotësuar me pasoja tragjike. Paqja e vërtetë kërkon jo vetëm deklarata, por veprime vendimtare dhe të guximshme. Deri atëherë, regjimet agresive do të vazhdojnë t’i shmangen drejtësisë ndërkombëtare, ndërsa bota shikon shkatërrimin e paqes dhe shkeljen gjigante të të drejtave të njeriut.
