Edhe pasi erdhi në pushtet duke thënë “s’ka Asociacion”, më pas tha “s’ka Asociacion njëetnik”, në shkurt dhe mars kryeministri kosovar Albin Kurti megjithatë u pajtua “për të siguruar një nivel të duhur të vetëmenaxhimit për komunitetin serb në Kosovë” dhe tash e lavdëron propozimin ndërkombëtar që i është dorëzuar në tetor për formimin e Asociacionit. Në këtë mënyrë ka evoluar qëndrimi i kryeministrit Kurti, i cili komentohet se ka bërë kompromis për ta pranuar formimin e kësaj bashkësie komunash me shumicë serbe në këmbim të njohjes ‘de facto’. Gjithmonë në kryeqendër kemi marrëdhëniet mes Kosovës dhe Shqipërisë, të cilat jo rrallë herë kryeministri shqiptar Edi Rama ka paralajmëruar Kosovën, madje ka propozuar një draft për themelimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe, gjë që ka ngjallur reagime në Kosovë. E fundit, mes shumë çështjesh është spekulimi për hapjen e një degë të partisë “Vetëvendosje” në Maqedoni të Veriut, e cila po ashtu shihet nga një prizëm kritik.
Publicisti dhe shkrimtari Veton Surroi me një analizë të tij për të gjitha këto tema bashkëbisedoi me Drejt.mk, duke i shprehur pikëpamjet e tij mbi draft – statutin e Asociacionit, raportet Kosovë-Shqipëri dhe hapjen e degës së “Vetëvendosjes” në Maqedoni të Veriut.
CIVIL Media: Dialogu është intensifikuar dhe themelimi i Bashkësisë së komunave me shumicë serbe është bërë çështje kryesore. Kryeministri Albin Kurti në tetor ishte i gatshëm të nënshkruante për themelimin e Asociacionit, sipas propozimit të ndërkombëtarëve. Tani nga njëra anë kemi kryeministrin Kurti që thotë se drafti është më i mirë se i vitit 2013 ose 2015, edhe pse jo më i miri, e nga ana tjetër kemi pjesën tjetër që thonë se ky draft po bën bosnizimin e Kosovës. A keni pasur ju qasje në këtë draft dhe si e komentoni?
SURROI: Nuk mund të spekuloj, se nuk e kam parë draftin. Atë çka mund të them është se kemi të bëjmë me një periudhë e cila nuk është shumë produktive në dialog sepse kemi zgjedhje në Serbi më 17 dhjetor dhe gjithnjë është vështirë në cilindo vend të zhvillosh negociata përderisa ke proces zgjedhor. Nga ana tjetër pas zgjedhjeve në Serbi besoj se do të kalojë një periudhë disamujore, zakonisht ndodh prej tre deri në gjashtë muaj për themelimin e Qeverisë, kështu që në rastin më të mirë dialogu do të ketë një Qeveri të re të Serbisë në pranverën e vitit të ardhshëm. Deri atëherë po ashtu duhet të përcaktohet se a kanë pranuar palët apo jo marrëveshje. Ne hymë tash në muajin dhjetor të fundvitit, ndërkohë që nga shkurti i këtij viti është mbajtur në Bruksel mbledhja ku është prezantuar marrëveshja bazike. Marrëveshja bazike ka një asimetri sepse Kosova e pranon dhe e ka pranuar dhe Serbia nuk e ka pranuar, dhe kur nuk keni marrëveshje nga të dy palët nuk keni marrëveshje.
CIVIL Media: Çfarë mendoni për kompromisin njohje defakto për Kosovën në këmbim të themelimit të Asociacionit?
SURROI: Në nuk e dimë as cka është drafti i Asociacionit. Kjo është çeshtje të cilën e kanë në duar kryeministri Kurti dhe presidenti serb Vuçiq, dhe nuk e dimë cka do të thotë njohje de fakto sepse njohja de fakto nuk është e kodifikuar. Nuk ekziston një nen në të drejtën ndërkombëtare i cili thotë se kjo është njohja de fakto.
CIVIL Media: Këtu vazhdimisht përmendet njohja mes dy Gjermanive?
SURROI: Njohja mes dy Gjermanive ka ndodh, por kemi pasur kryeministrin e Gjermanisë Lindore dhe kryeministrin e Gjermanisë Perëndimore, kemi pasur emrin kushtetues të dy vendeve që thotë Republika Federale e Gjermanisë, Republika Demokratike e Gjermanisë. Keni pasur një marrëveshje krejtësisht të qartë të cilën të dy kryeministrat e kanë nënshkruar dhe të dy parlamentet pastaj e kanë zbatuar dhe qeveritë e kështu me radhë. Në këtë rast ne nuk kemi një ngjarje të tillë, nuk kemi njohje de fakto sepse për të pasur njohje de fakto duhet replikuar marrëveshjen bazike gjermane.
CIVIL Media: Tani një pyetje e kam edhe për raportet Kosovë – Shqipëri, ku nuk kanë munguar kritikat e juaja për lidershipin e Shqipërisë. A mendoni se Shqipëria e kupton Kosovën kur kjo e fundit flet kundër çdo nisme rajonale që përshin Serbinë, madje sipas kryministrit shqiptar Edi Rama sjellja e Kosovë duket ndonjëherë joracionale.
SURROI: Unë mendoj se nuk se nuk i bën mirë kryeministrit Rama që të përcaktojë se çka duhet të flas dhe çka nuk duhet të flas Qeveria e Kosovës apo çka duhet të flas apo nuk duhet të flas ndonjë Qeveri tjetër. Është respekt thelbësor i sovranitet që të mos përzihesh në mënyrën se si zhvillohen, posaçërisht se kjo nuk ka të bëjë me zhvillimet mes Kosovës dhe Shqipërisë. Sepse, për shembull nëse hyjmë te negociatat për patatet se sa do të kushtojë taksa për patatet për të hyrë në Shqipëri apo anasjelltas, atëherë njeriu mund të thotë po mirë ka të drejtë. Kjo s’ka të bëjë me marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë. Pra, imagjinojeni një situatë të sotme ku dikush nga Qeveria e Kosovës t’i mbajë ligjeratë kryeminisrit Rama se çka duhet të bëjë me rastin Bejleri se si duhet të zgjidh marrëdhëniet mes Greqisë në mënyrë që të mos pengojë Greqia fillimin e negociatave me Bashkimin Evropian. Këto janë krejt çështje legjitime, por nuk i përket askujt në Kosovë të përzihet.
CIVIL Media: A shihni njëfarë rivaliteti, protagonizëm mes kryeministrit Kurti dhe Rama?
SURROI: Nuk po hyj në protagonizma. Unë mendoj se është një kufi të cilin nuk duhet ta kapërcej një lider i Shqipërisë. Një kufi të cilin nuk duhet ta kapërcej një lider i Kosovës. Ka pasur të drejtë Shqipëria kur është ankuar për praninë e kryeministrit Kurti në zgjedhjet e kaluara të Shqipërisë për formimin e një lëvizje të “Vetëvendosjes” në Shqipëri. Thjesht, kjo nuk përbën recetë të mirë për marrëdhënie të mira fqinjësore. Kosova dhe Shqipëria duhet të mësohen që marrëdhëniet e tyre duhet të jenë fqinjësore dhe të mira. Natyrisht nuk janë fqinjë të replikueshëm në raste të tjera, pra nuk është fjala për Spanjën dhe Portugalinë. Është një popull i cili është ndarë por menaxhimi i shteteve nënkupton obligim para votuesve para parlamenteve, e të tjera.
CIVIL Media: Përmendet edhe hapjen e degës së “Vetëvendosjes” si parti politike në Shqipëri. Tani së fundmi ka spekulime dhe tentime për hapjen e degës së “Vetëvendosjes” në Maqedoni të Veriut. Si i shihni ju këto lëvizje të “Vetëvendosjes” si parti politike në pushtet që tenton të shpërndahet jashtë kufijve të Kosovës?
SURROI: Tani po ju tregoj një gjë, jam pak më i vjetër dhe kam një përvojë pak më të gjatë. Në vitin 90 dhe 91 në ish-Jugosllavinë e atëhershme kur kam qenë pjesë e këshillit konsultativ të partive politike të Kosovë dhe këshillit konsultativ të partive politike të ish-Jugosllavisë dhe të dyjat patëm marrë vendim që partitë politike të Kosovës të mos hapin degët dhe nëndegët e tyre në Maqedoni, në Serbi të Jugut në Mal të Zi, do të thotë jashtë Kosovës. Dhe ky model është aplikuar edhe në nivel të vendit të ish-Jugosllavisë së atëhershme dhe kështu kemi ruajtur një kohezion të partive politike shqiptare sepse nuk ka pasur shtyerje, konkurrencë se asokohe patëm konstatuar se gjëja e fundit që mund t’i bëjmë favorin më të keq lëvizjeve politike jashtë Kosovës është nëse konkurrenca jonë replikohet në ato pjesë, nësë krijon degë dhe nëndegë.
Kjo është parë si negative në rastin e partive politike kroate dhe shpërndarësit e partive të tyre në Bosnjë e Hercegovinë, partive politike serbe dhe shpërndarësit e tyre në Bosnjë e Hercegovinë. Kjo recetë ka funksionuar dhe mendoj se kjo recetë duhet të funksionojë më tutje, se mënyra më e shëndoshë për ruajtjen e marrëdhënieve mes shqiptarëve në shtetet ku jetojnë është duke u respektuar dhe duke mos u përzier në punët e shqiptarëve në shtetin tjetër. Aty ku mundesh të ndihmosh ndihmo, nëse të kërkohet ndihma, por mos eja ta mësosh dikën tjetër si t’i bëj punët e tij.
Intervistën e drejtoi Nazmi Abdurahmani
Kamera, montimi dhe fotografia: Arian Mehmeti
