Znj. Snezhana Trpevska, PhD në Shkencat e Komunikimit, vitet e fundit ka marrë pjesë në projekte të shumta kërkimore akademike dhe të aplikuara që lidhen me lirinë e shprehjes dhe pluralizmin e medias, shkrim -leximin mediatik, qëndrimet dhe sjelljet publike lidhur me përmbajtjen e mediave, përqendrimin dhe rregullimin e mediave dhe rregullimin e radiodifuzionit, etikën në gazetari, etj.
“Fokusi kryesor i diskutimit tim të shkurtër do të jetë ku të gjejmë zgjidhjen, cila është baza dhe qasja më e mirë që mund të marrim për të trajtuar problemin e ndikimit të teknologjive të reja në shoqëritë tona, përkatësisht problemin e përhapjes së madhe të dezinformatave.”, tha Trpevska tha në Konferencën Rajonale “Sulmet ndaj Demokracisë dhe të Drejtave të Njeriut”, të mbajtur më 28 korrik në Shkup.
Trpevska iu referua hulumtimit mbi nivelet e shkrim -leximit mediatik në vend, dhe arsyet e prirjes së auditorit ndaj dezinformatave dhe lajmeve të rreme.
“Tani jam më e interesuar, edhe pse kam punuar shumë në çështjet dhe rregulloret e politikës së medias, jam më e interesuar në anën e kërkesës, arsyet pse auditori në fakt po kërkon, ose është pranuese ndaj dezinformatave, lajmeve të rreme etj. Nuk ka shumë studime për çështje të tilla në vendin tonë. Tre vjet më parë ishte një studim i porositur nga rregullatori, nëse ju kujtohet, një studim i madh i niveleve individuale të shkrim-leximit mediatik në vend. Ekzistojnë gjithashtu disa studime të tjera që mbulojnë vetëm arsyet pse auditori në vendin tonë, më konkretisht, sillet ose është aq i pranueshëm ndaj dezinformatave.
Në përgjithësi, njohuritë e marra përmes hulumtimeve shoqërore në vendet e tjera shpjegon gjithashtu pse auditorët sillen në këtë mënyrë. Fakti është se media sociale po bëhet mënyra kryesore e qasjes në lajme në vendin tonë, veçanërisht për brezat e rinj. Dihet gjithashtu se mediat sociale vazhdojnë të kontribuojnë në rritjen e shpërndarjes së informacionit të gjeneruar nga përdoruesit, duke përfshirë pretendime të rreme, lajme të fabrikuara, dezinformata, teori konspirative, gjuhë urrejtjeje, etj. Por, para se të kaloj në pikat kryesore të diskutimit tim – ku të gjej zgjidhjen e problemit, të mos harrojmë se kjo pasuri informacioni në gazetat digjitale ka revolucionarizuar dhe demokratizuar politikën. Publiku mund të shqyrtojë me kujdes atë që po bëjnë politikanët në kohë reale dhe ta komentojë atë pothuajse menjëherë përmes mediave sociale. Pra, të mos harrojmë aspektin pozitiv të problemit. Po përsërisim sepse përballemi me problemin e përhapjes së dezinformatave dhe ndikimi negativ i kësaj dukurie reflektohet në shoqëritë tona.”, thotë Trpevska.
“Pra, cili është problemi këtu. Përgjigja duket e qartë. Dezinformimi digjital është një problem i madh sepse për shumicën e njerëzve nuk është aspak e lehtë të dallojnë lajmet e besueshme nga dezinformatat, lajmet e rreme ose manipulimet e mediave sociale. Pra, ky është thelbi i problemit. Pse njerëzit nuk mund të njohin se çfarë është lajmi i besueshëm dhe çfarë është dezinformimi? Por zgjidhja e problemit nuk është e thjeshtë. Ne lehtë mund ta përshkruajmë problemin, por zgjidhja nuk është e thjeshtë. Cila qasje është më e mira? A duhet të merren masa kufizuese apo pozitive? Qoftë për të ndaluar disa përmbajtje apo për të punuar në ngritjen e vetëdijes tek popullata. Të dyja qasjet kanë avantazhet dhe disavantazhet e tyre.
Për shembull, legjislacioni që ndalon dezinformimin dhe lajmet e rreme mund të shkelë të drejtat e individit dhe lirinë e fjalës, dhe për më tepër, informacioni në internet është jashtëzakonisht i vështirë për tu rregulluar sepse përhapet si një zjarr në mediat sociale. Pra, nuk ka zgjidhje të thjeshtë nëse do të miratohen masa kufizuese në rregullore. Nga ana tjetër, fushatat dhe programet e shkurtra edukative mund të bëjnë vetëm ndryshime të pjesëshme në ndërgjegjësimin dhe aftësitë e popullatës për të njohur dezinformatat. Ndoshta zgjidhja më e mirë do të ishte kombinimi i dy qasjeve.
“Duhet qenë jashtëzakonisht i kujdesshëm kur futni masa kufizuese, por në të njëjtën kohë, të zbatoni ndërhyrje të plota dhe afatgjata në fusha të tjera të shoqërisë, të tilla si sistemi arsimor, sistemi arsimor formal dhe vetë-rregullimi, forcimi i rolit të familjes, profesionalizimi në media, roli i sektorit të shoqërisë civile. Unë mendoj se në vendet tona, në fakt, ajo që është arritur deri më tani është më shumë në anën e sektorit civil dhe në kryerjen e një fushate gjithëpërfshirëse të leximit të medias sesa në përfshirjen në reformave themelore të sistemit arsimor formal. Dhe ky është problemi me të cilin po përballemi tani.
Pra, ne e dimë se shkrim-leximi i informacionit në media është bërë një aftësi kritike që nga shfaqja e termit lajm i rremë, dhe më vonë dezinformim në diskursin publik. Sot, të gjithë po flasin për shkrim-leximin e informacionit në media si pjesë e zgjidhjes. Ky është një lloj parakushti themelor për identifikimin, përzgjedhjen, kuptimin dhe përdorimin e informacionit konfidencial dhe pjesëmarrjen në debatin publik. “, thotë ajo.
Sidoqoftë, argumenti im këtu është se shkrim-leximi mediatik dhe informativ nuk mund të jetë zgjidhja e problemit të diskursit publik përçarës nëse fokusi i tij nuk është në zhvillimin e aftësive të të menduarit kritik në mesin e popullatës. Dhe ky është një proces shumë kompleks dhe i ngadalshëm që mund të arrihet vetëm përmes reformës së hartuar me kujdes të procesit arsimor formal në të gjitha nivelet. Në vendin tonë, për shembull, ka pasur një numër të madh programesh edukative, fushata ndërgjegjësimi dhe nisma të ndryshme të tjera, dhe ka gjithashtu njoftime se shkrim-leximi i informacionit mediatik do të futet në sistemin arsimor formal në fillim të shtatorit të këtij viti. Por dilema ime është se si do të zbatohen këto reforma, nëse do të zbatohen tërësisht në bazë të dëshmive shkencore të marra deri më tani, se si përmes procesit mësimor individi mund të adoptojë një mënyrë të mendimit kritik, apo edhe më të mirë, shkencor, ose do të zbatohen në atë mënyrë që vetëm disa njësi sistematike të shkrim-leximit mediatik të futen në disa lëndë të shkencave shoqërore brenda arsimit formal.
Unë mendoj se problemi më i madh me arsimin tonë sot është se ai nuk i mëson studentët të mendojnë në mënyrë kritike. Ndërsa ekziston një konsensus i përhapur mbi atë se çfarë aftësish janë të menduarit kritik, si dhe kërkime thelbësore se si ato aftësi mund të mësohen me sukses në procesin arsimor formal, nuk mendoj se kjo njohuri është marrë parasysh gjatë hartimit të reformave, të paktën në vendin tonë, unë nuk e di se cila është situata në vendet e tjera të rajonit dhe nuk jam optimiste se zgjidhja do të jetë e dukshme së shpejti për këtë arsye. Kjo përfundon pikën kryesore të diskutimit tim.”, përfundon Trpevska.
Kamera: Dehran Muratov
Montazhi: Arian Mehmeti
