Organizuar nga Qendra për Kërkime të Avancuara në Shkup, në partneritet me Rrjetin Akademik për Bashkëpunim në Evropën Juglindore, u mbajt sot në Shkupi.
Në debatet e tyre, pjesëmarrësit në konferencë, e cila u mbajt personalisht dhe në internet, folën për çështje që lidhen me të menduarit dhe proceset në lidhje me shpërbërjen e Jugosllavisë dhe çfarë ka ndodhur në 30 vitet e kaluara në ish republikat Jugosllave dhe çfarë po ndodh sot.
Profesori Mersel Bilali, ndër të tjera, duke folur për jetën në vendet e ish-Jugosllavisë, tha se nuk besonte se në 15 vitet e ardhshme ndonjë prej vendeve kandidate në Ballkanin Perëndimor do të bëhej anëtar i BE-së, pa marrë parasysh sa ai arritur nga reformat. Përveç Sllovenisë dhe Kroacisë, ai tha, Serbia është zhvilluar në vitet e fundit, ndërsa vendet e tjera kanë ende probleme. Jo siguria, siç tha ai, por e një natyre zhvillimore. Çfarë duhet të bëjnë këto vende, përfshirë Maqedoninë e Veriut.
– Kam dëgjuar një propozim nga Presidenti dhe nuk është e qartë për mua se duhen marrëdhënie të veçanta. Problemi ynë nuk është siguria, problemi ynë është zhvillimi. Mund të bëhet i sigurt nëse ngec për një kohë të gjatë. Vetë varfëria është sfida më e madhe për çështjet e sigurisë. Kjo është arsyeja pse unë mendoj se duhet të bëjmë një nga tregjet tona këtu rreth 18 milion banorë dhe më pas të negociojmë për të përfunduar një zonë ekonomike evropiane të tregut, e cila mund të ndodhë për katër deri në pesë vjet, thotë Biljali.
Goran Basic, koordinator i Rrjetit Akademik për Bashkëpunim në EJL, krahasoi në krahasim me disa, sipas tij, tema aktuale, siç janë pozicioni dhe statusi i serbëve dhe shqiptarëve, i cili është ende i rëndësishëm pas kaq shumë vitesh. Kjo situatë, sipas tij, tani është më e komplikuar, dhe ato çështje janë akoma notuese dhe ne jemi në një vakum.
– Ne presim që BE ta zgjidhë këtë çështje, ndërsa RSFJ e kishte zgjidhur atë, tha Basic.
Çështja e dytë, sipas tij, është çështja e Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Vojvodinës, për sa i përket çështjeve të jetës multietnike. Pas 30 vjetësh, thotë ai, ne kemi arritur të bëjmë që BiH dhe Vojvodina të ndahen plotësisht.
– Politika i ka kthyer bashkësitë etnike brenda. Isshtë e ngjashme në Kroaci me bashkësitë etnike, thotë Basic, duke shtuar se nuk ka multikulturalizëm integrues dhe ne mbetemi prapa atyre standardeve etnike që kemi pasur në RSFJ.
Ai vuri në dukje çështjet në lidhje me ata që e deklaruan veten Jugosllavë, standardin e jetesës së qytetarëve, ligjet për mbrojtjen e bashkësive etnike në vendet e ish-Jugosllavisë, çështjen e Romëve, të drejtën për arsimim për të gjithë dhe të ngjashme. Pyetja e tij është se çfarë mund të përdorim nga përvojat e mëparshme dhe të përdorim për të përmirësuar jetën tonë.
Profesori Ljubomir Kekenovski nga Fakulteti Ekonomik në Shkup, tha se në kontekstin e RSFJ-së nuk arrijmë të bëjmë pyetjet e duhura. Sipas tij, ish Jugosllavia nuk duhet parë vetëm përmes prizmit të kujtimeve të mira, mundësisë së udhëtimit, pasaportave, Titos, etj., Por në kontekstin më të gjerë të funksionimit të sistemit dhe institucioneve.
Historia, ai beson, mund të kuptohet vetëm nëse shikohet ndërdisiplinore dhe jo si “tani të gjithë po gjuajnë nga vendi i tyre”.
Ky shekull, megjithëse ka shumë teori të tjera, sipas Kekenovskit është një shekull feje dhe ajo që duhet të bëhet është afrimi i feve.
Në fjalimin e tij, ai theksoi se ish Jugosllavia zgjati 70 vjet, për sa kohë Bashkimi Sovjetik, dhe afërsisht për aq kohë sa Bashkimi Evropian.
Sa i përket asaj që po ndodh në vitet e kaluara në rajonin e ish Jugosllavisë, teza e tij, siç tha ai, është se u përshtatet oligarkëve, të cilët janë fituesit e vetëm të këtij tranzicioni fatkeq prej 30 vjetësh.
– Zhvillimi ekonomik nuk kërkon liri politike. Liritë ekonomike dhe rendi politik, ligjet dhe institucionet janë të nevojshme, ai është vendimtar.
Për Maqedoninë Veriore, Kekenovski beson se vendi është në një dramë klasike peng në vitet e fundit me gjithçka që kalon.
Fillimi zyrtar i shpërbërjes fizike të RSF Jugosllavisë konsiderohet nga shumica e autorëve të jetë 25 qershor 1991, kur Asambleja e Republikës së Sllovenisë shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë, dhe dy ditë më vonë përleshjet e armatosura midis JNA dhe Mbrojtjes Territoriale të Sllovenisë filloi.
KB e njohu pavarësinë e Sllovenisë, Kroacisë dhe Bosnjë dhe Hercegovinës më 22 maj 1992 dhe më herët më 29 nëntor 1991, e ashtuquajtura Bashkimi Evropian (më vonë Bashkimi Evropian) “Komisioni Badinter”, i përbërë nga kryetarët e gjykatave kushtetuese të Francës, Gjermanisë, Italisë, Spanjës dhe Belgjikës, lëshoi një “Opinion” ku thuhej se Jugosllavia ishte shpërbërë dhe se kufijtë midis ish njësitë federale do të konsiderohen si kufij shtetërorë të shteteve të sapoformuara, të cilat, me forcë, nuk mund të ndryshohen.
Disa autoritete besojnë se procesi i shpërbërjes përfundoi me Marrëveshjet e Paqes të Dejtonit në 1995, por të tjerë besojnë se shpërbërja vazhdoi pas kësaj, me pavarësinë e Serbi-Malit të Zi dhe shpalljen e pavarësisë së Kosovës në 2008.
– Në prill të këtij viti, publiku i gjerë botëror i Ballkanit e kuptoi lajmin se Kryeministri Slloven Janez Jansa pretendohet se u dërgoi një të ashtuquajtur jo-letër autoriteteve të BE-së në Bruksel nën titullin: “Shpërbërja përfundimtare e Jugosllavisë”, e cila do të thotë se në disa qarqe ende po shqyrtojnë ndryshimet e mëtejshme në kufijtë ekzistues në territorin e ish-Jugosllavisë, sipas një deklarate nga Qendra për Kërkime të Avancuara.
Publiku në vendin tonë dhe më gjerë, thuhet në deklaratë, reagoi me shumë emocione në rrjetet sociale ndaj deklaratave jokonvencionale të ish-Ministres së Punëve të Jashtme të Bullgarisë, Ekaterina Zaharieva, se Maqedonia e Veriut nuk mund të fillojë negociatat me BE, dmth Bullgaria do të bllok, për sa kohë që respektohet dhe festohet karakteri dhe vepra e Josip Broz Titos.
Tridhjetë vjet pas shpërbërjes së përgjakshme, po bëhen pyetje rreth shumë fenomeneve që lidhen me ekzistencën dhe shpërbërjen e RSFJ-së: a ka Jugosllavi, identitet Jugosllav, Jugosllavi Jugosllave, (pas) Jugosllavi kulturë dhe trashëgimi Jugosllave?
– Vdekja e disa yjeve ish-jugosllavë të muzikës dhe filmit, bashkoi shpirtërisht qytetarët e të gjitha vendeve që erdhën nga RSFJ për të mbajtur zi për së bashku. Njerëzit shkuan në sheshet e qytetit dhe së bashku kënduan këngë nga i ndjeri Oliver Dragojevic dhe Gjorge Balasevic, me një dozë mjaft të madhe të nostalgjisë jugosllave. Ishte gjithashtu mbresëlënëse sesi qytetarët e të gjitha vendeve ish-Jugosllave, për disa javë, vajtonin për Tose Proeskin, një yll muzikor, i cili bëri famën e tij pas shpërbërjes së Jugosllavisë, i perceptuar kudo si “ylli ynë”. Regjisori i famshëm Lordan Zafranovi do të thotë një herë: “Jugosllavia e Titos ishte kulmi i civilizimit të atyre popujve fatkeq, dhe unë mendoj se ata kurrë nuk do të jenë në atë nivel në historinë e tyre, me reputacionin, forcën, kushtet shoqërore, kur ata kishin shkollim falas, spitale, vendpushime, kur lulëzonte arti.
MIA
