ASTRIT ISTREFI
Lëvizja Evropiane në Serbi (European Movement in Serbia – EminS) dhe Fondacioni Friedrich Ebert (Friedrich Ebert Stiftung – FES) organizuan konferencën ASGJË NË MES: Propozimi/Marrëveshja e BE-së në rrugën e normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, 22 mars 2023. Këto janë pikat e bisedës së z. Astrit Istrefi, Forumi Ballkanik (The Balkan Forum – The BF).
“Marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë” – një fjali nga e cila ndoshta të gjithë jemi lodhur shumë kohë më parë, por ende vazhdon. Ajo vazhdon, sepse ne vazhdimisht po dështojmë të riformulojmë sinqerisht diskursin në një mënyrë transformuese. Po ta provojmë këtë duke ribërë tre pyetje themelore:
- Ne pyesim: çfarë duan njerëzit në të dy vendet? Në vend të asaj që mund të presim nga marrëveshja(et)?
- Në vend që të kërkojmë të kuptojmë kontekstin global dhe të Ballkanit Perëndimor, ne kërkojmë ta vlerësojmë dhe ta kuptojmë atë, të identifikojmë mundësitë dhe rreziqet?
- Dhe së fundi, ne kërkojmë të kuptojmë sfondin dhe perspektivat e ardhshme për marrëdhëniet Kosovë-Serbi dhe serbo-shqiptare?
Në pyetjen e parë: A duam një konflikt të vazhdueshëm që nuk përfundon kurrë, apo duam paqe të qëndrueshme dhe të ardhme/shoqëri të begatë?
– Nëse duam një konflikt të vazhdueshëm, atëherë jemi në rrugën e duhur, prandaj nuk ka nevojë të ndryshojmë asgjë. Dhe duhet të përgëzojmë veten pasi pikërisht këtë jemi duke bërë.
– Por nëse duam paqe të qëndrueshme, të ardhme dhe shoqëri të begatë, atëherë është koha që të fillojmë ta demonstrojmë atë, në gjithçka mendojmë, themi dhe bëjmë. Ajo duhet të jetë një pjesë e vërtetë, integrale e ëndrrave, shpresave, aspiratave, gjesteve dhe qëndrimeve tona, dhe më e rëndësishmja, në atë që i themi vetes, njerëzve në të dy vendet dhe më gjerë.
Në pyetjen e dytë: cili është konteksti – si e vlerësojmë dhe kuptojmë, cilat janë mundësitë dhe rreziqet?
– Bota sot nuk është më ajo që ishte as një vit më parë. Konteksti gjeopolitik po ndryshon me shpejtësi dhe bota po përballet me kriza dhe sfida të shumta të cilat gjenerojnë një ndikim të thellë në kontinentin tonë, veçanërisht në jetën e njerëzve në Serbi dhe Kosovë.
– Agresioni rus kundër Ukrainës ka një ndikim masiv në Evropë dhe në botë. Ajo ka shkaktuar kriza dhe sfida të thella, të shumëfishta mbarëbotërore, nga siguria tek ato ekonomike, financiare, energjetike dhe ushqimore.
– Shumica e gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor janë përballur me ngritje të nacionalizmit, kriza dhe paqëndrueshmëri serioze politike, ekonomike dhe të tjera, dhe me tensione në rritje brenda komuniteteve dhe brenda shteteve.
– Një numër i madh i qytetarëve të gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor ose po largohen ose po planifikojnë të largohen nga rajoni në kërkim të një jete dhe të ardhmeje më të mirë.
Mundësitë:
– Mbështetja e intensifikuar ndërkombëtare – si asnjëherë më parë – për përfundimin e suksesshëm të dialogut ndërmjet Serbisë dhe Kosovës. Kjo është ndoshta mbështetja më e madhe në dy dekadat e fundit, duke përfshirë të dërguar të posaçëm dhe këshilltarë për Ballkanin Perëndimor dhe dialogun Kosovë-Serbi, që vijnë nga SHBA, Britania e Madhe dhe BE, duke përfshirë Gjermaninë, Francën dhe Italinë. Ekziston edhe vullneti i shprehur nga Turqia, Sllovenia dhe vende të tjera për të ndihmuar dialogun.
– Një plan i mbështetur fuqishëm nga të gjitha vendet anëtare të BE-së dhe SHBA, duke përfshirë përkushtimin serioz politik dhe financiar për të mbështetur zbatimin e tij.
– Duket se ka një shtysë të re për integrimin dhe anëtarësimin në BE të vendeve të Ballkanit Perëndimor. Për shembull, edhe pse me një vonesë të konsiderueshme dhe mundësi të humbura, Shqipëria dhe Republika e Maqedonisë së Veriut filluan bisedimet e anëtarësimit; Bosnjë dhe Hercegovinës iu dha statusi i kandidatit për në BE; dhe Kosova mori dritën jeshile për udhëtimin pa viza në BE.
Rreziqet:
Agresioni rus kundër Ukrainës kërcënon seriozisht lirinë, paqen dhe sigurinë në kontinentin tonë. Është e vështirë të parashikohet dhe pothuajse e pamundur të parashikohet se cfarë kthese do të merr lufta në Ukrainë. Siç qëndron, Serbia dhe Kosova e gjejnë përsëri veten në anët e kundërta të historisë.
– Ngritja e nacionalizmit, narracionet e përhapura që gjenerojnë konflikte, krizat dhe sfidat në sferën politike, ekonomike, financiare, energjetike dhe më gjerë, rënia demokratike, ngecja e reformave të brendshme dhe të integrimit/anëtarësimit në BE, tensionet në rritje brenda komuniteteve dhe brenda shteteve.
– Migrimi, sidomos nga të rinjtë – pothuajse çdo i dyti ose po largohet ose planifikon të largohet në kërkim të një jete dhe perspektive më të mirë diku tjetër.
Në pyetjen e tretë: Cili është sfondi dhe cilat janë perspektivat e ardhshme për marrëdhëniet Kosovë-Serbi, dhe mes serbëve dhe shqiptarëve?
Sfondi:
– Është e rëndësishme t’i kujtojmë vetes se 25 vjet më parë pati një luftë të përgjakshme me ndikim shkatërrues për popullin e Kosovës. Efektet e saj janë ende të thella dhe ndihen në çdo qelizë të shoqërisë kosovare. E vetmja gjë që u ndal 25 vjet më parë ishte lufta. Konflikti midis dy vendeve vazhdon në sferat politike, diplomatike, ekonomike dhe të tjera, duke penguar lirinë e lëvizjes, arsimit dhe punësimit, për të përmendur disa. Për 25 vjet, ne kemi vazhduar të shkatërrojmë të ardhmen e shumë brezave të tjerë.
Perspektivat e ardhshme:
– Marrëveshja e arritur më 18 mars 2023 në Ohër të Maqedonisë së Veriut, ndërmjet Serbisë dhe Kosovës për aneksin e zbatimit të Marrëveshjes së 27 shkurtit 2023, është pikërisht mesazhi që të dy vendet, Evropa dhe bota kanë nevojë dëshpërimisht në këto kohë të vështira. Marrëveshja është e një rëndësie të madhe për të reduktuar Tensionet në riitje mes Kosovës dhe Serbisë. Marrëveshja krijon kushte për të zbutur retorikën konflikt-gjeneruese të presidentit të Serbisë Vuçiq dhe kryeministrit të Kosovës Kurti përfshirë atë se fitorja për njërën palë është humbje për palën tjetër, siç u dëshmua në fjalimet e tyre përkatëse menjëherë pas njoftimit se një marrëveshje ishte arritur. Më tej, shpresojmë që me arritjen e kësaj marrëveshjeje, liderët e Kosovës dhe Serbisë më në fund kanë nxjerrë mësimin thelbësor se fjalët, gjestet, simbolika dhe qëndrimet kanë rëndësi dhe kanë pasoja të tmerrshme, veçanërisht në këtë moment vendimtar gjeopolitik në historinë botërore që po formëson të ardhmen tonë.
– Kjo marrëveshje, edhe pse e ricikluar që nga viti 2013, normalisht do të ishte një arsye për festë nga të dy liderët. Ne prisnim që ata të theksojnë solemnisht dhe me krenari përfitimet për të ardhmen e të dy popujve dhe vendeve. Në vend të kësaj, menjëherë pas njoftimit se marrëveshja ishte arritur, ne vërejtëm zhgënjimin e tyre të thellë. Në të dy udhëheqësit vërehej shqetësim, pakënaqësi dhe ndoshta edhe faj për atë që kishin rënë dakord. Të dy bënë çdo përpjekje për të treguar se çfarë heronj të mëdhenj janë duke nënvizuar vijat e kuqe dhe çfarë bënë/do të bëjnë për të mos tradhtuar kurrë interesat kombëtare të vendeve të tyre përkatëse. Kjo i ktheu në personazhe tragji-komike të cilëve u mungon mençuria dhe guximi. Ishte një performancë e turpshme, për të thënë të paktën.
Për ta përmbledhur: Nëse duam një konflikt të vazhdueshëm, atëherë jemi në rrugën e duhur, kështu që nuk ka nevojë të ndryshojmë asgjë. Ne duhet të duartrokasim veten psi pikërisht këtë jemi duke bërë, dhe të duartrokasim Presidentin Vuçiq të Serbisë dhe Kryeministrin e Kosovës Kurti që po e sigurojnë të njëjtën me shumë zell.
– Ohri ishte një shembull tjetër që presidenti Vuçiq dhe kryeministri Kurti nuk arritën marrëveshje të udhëhequr nga besimet, vizioni dhe guximi i tyre i vërtetë se thyerja e ciklit të armiqësive shekullore, urrejtjes dhe të parit të njëri-tjetrit përmes shënjestrës është me rëndësi të madhe. Përkundrazi, sipas tyre, ata kanë qenë nën “presion të jashtëzakonshëm nga bashkësia ndërkombëtare”, dhe ata vepruan kështu nga frika e pasojave të mundshme – jo për mençurinë apo përpjekjen për të arritur një paqe afatgjatë. I vetmi rendiment i liderëve të tillë për popujt e tyre është një konflikt i vazhdueshëm që nuk përfundon kurrë.
Por, nëse duam paqe të qëndrueshme, të ardhme dhe shoqëri të begatë, atëherë duhet të bëhet e qartë se:
– Kosova dhe Serbia nuk kanë nevojë për lider të fortë si Vuçiq dhe Kurti, as për “tiraninë e shumicës”. Transformimi i konfliktit dhe paqja e qëndrueshme mund të arrihen vetëm nga udhëheqës vizionarë dhe të guximshëm, të cilët arrijnë një marrëveshje sepse duan vërtet, jo sepse duhet ose kanë nevojë. Prandaj, ajo që duhet të kërkojnë popujt e të dy vendeve janë liderë që guxojnë të ëndërrojnë si Adenauer i Gjermanisë dhe de Gaulle i Francës, ose të paktën të mendojnë si Zaev i Maqedonisë së Veriut. Udhëheqës që ndërtojnë mbështetje, theksojnë përfitimet, krenohen dhe zbatojnë marrëveshjet e arritura me vendosmëri të palëkundur.
– Në Kosovë na duhen liderë të cilët nuk i referohen garancive të paprecedentë për të drejtat e komuniteteve joshumicë të përcaktuara në dispozitat e saj kushtetuese dhe ligjore, por që sigurojnë që ato të drejta të zbatohen, gëzohen dhe ndjehen plotësisht nga komunitetet. Udhëheqës të cilët vazhdimisht synojnë ngritjen dhe avancimin e të drejtave të komuniteteve joshumicë.
– Në Serbi, nevoja është e pashmangshme për liderë që njohin pavarësinë e Kosovës, dhe të bëhen sponsori kryesor për anëtarësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare.
Kjo është mënyra e vetme për të arritur paqen e qëndrueshme dhe për t’i hapur rrugë përparimit në të dy vendet.
