Rruga drejt normalizimit të marrëdhënieve me Greqinë është e hapur!

Shkruan: Mirjana Maleska

[dropcap font=”arial” fontsize=”45″]M[/dropcap]omenti i përputhjes së interesave të fuqive të mëdha për të siguruar paqen dhe stabilitetin në Ballkan, në të cilën ata kanë investuar shumë dhe kanë siguruar praninë e tyre në rajon, në krahasim me fuqinë e Rusisë, për fat të mirë përputheshin me interesat strategjike të vendit tonë për t’u bërë anëtare e NATO dhe BE. Siç tha miku ynë i vjetër nga 2001, ish Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Xhorxh Robertson : “Yjet u radhitën për Maqedoninë”.

Duke u përgatitur për këtë debat rilexova dy biseda të cilat para 10 vitesh si redaktor i “New Balkan Politics”, i publikova në temën kontesti mes Maqedonisë dhe Greqisë për emrin. Këto publikime ende janë në ueb faqet e kësaj magazine ndërkombëtare. Do të kthehem shkurtë te këto biseda që opinioni të mundet të kuptojë, se sa atë kohë kemi qenë larg kompromisit dhe çfarë hapi të madh bëjmë sot.

Biseda e parë është me presidentin e atëhershëm të Komitetit të Helsinkit të Greqisë, i cili ishte i akuzuar për tradhti nacionale, Panajote Dimitras, aktivist i njohur kundër nacionalizmit dhe ksenofobisë greke, ndërsa biseda e dytë është me një nga shkrimtarët më të shquar grekë me qëndrime liberale, Nikos Dimu.

Dimu e lutëm për intervistë pasi në blogun e tij e publikoi tekstin me titull: “Nacionalizmi e kërcënon demokracinë në Greqi”, dhe i cili, patjetër, me ndryshime shumë të vogla, mund të reflektohet edhe te nacionalizmi maqedonas.

“Nga fëmijëria ime e këndej, historia greke i ngjante një filmi (të lirë) uestern, në të cilin grekët çdo herë janë Djemtë e Mirë. Djemtë e këqij çdo herë ndryshonin. Kishte kërconim nga Veriu, pastaj nga Lindja, pastaj përsëri nga Veriu, dhe përsëri nga Lindja. Kur isha fëmijë, fjala Bullgar ishte mallkim më i madh se Turk. Ishte e ndaluar për Grekët e Greqisë Veriore të quhen Maqedonas, Shqiptar, atëherë kishte ton neutral, sot është kërcënim”.

Panajote Dimitras, në pyetjen çfarë është thelbi i kontestit mes dy vendeve, përgjigjet:

“Greqia refuzon të pranojë se mund të ketë edhe identitet etnik maqedonas kudo qoftë, por më me rëndësi brenda kufijve të territorit grek, ku pakicat etnike nuk janë të pranuara, qofshin maqedonas ose turqë…Grekët mund të pranojnë Maqedonia e Veriut si emër të shtetit, nëse dy palët pajtohen, por do të jetë shumë vështirë të pranojnë se ekziston etni dhe gjuhë maqedonase, kështu që nuk mund edhe të pritet se do të mbizotërojë arsyeja”.

Këto ditë lexova se organizata e Maqedonasve nga Greqia “Ylberi”, kërkon nga Qeveria inkorporimin e gjuhës maqedonase në shkollat shtetërore dhe njohjen e pakicës maqedonase. Marrëveshja e Prespës dha edhe një nxitje për luftën e tyre për të drejtat e minoriteteve, por kjo është lufta e tyre, jo e jona…

Kontestin për emrin e kam ndjekur nga fillimit të tij zyrtar, kur Maqedonia u bë e pavarur në vitin 1991, pas shpërbërjes së përgjakshme të Federatës jugosllave, dhe kërkoi njohjen ndërkombëtare. Menjëherë u desh të përballemi me realitetin e politikës ndërkombëtare, sepse aleancat u formuan për të mbrojtur interesat e anëtarëve të tyre. Atje ku Greqia ishte anëtare, e ato ishin të gjitha organizatat e mëdha dhe të rëndësishme ndërkombëtare si Kombet e Bashkuara ose Bashkësia Evropiane, dyert për ne ishin të mbyllura. Goditja më e madhe për kombin në vitet e para të pavarësisë erdhi nga Lisbona. Deklarata e qershor 1992, anëtarët e KE, të zënë me problemet e tyre dhe pa shumë të kuptuarit dhe njohuritë e gatishmërisë sonë të shprehur për të na njohin, nëse emri ynë nuk përfshin fjalën Maqedoni! I mposhti këtë goditje të tmerrshme për dinjitet kombëtar, më vonë, me ndërmjetësimin dhe mbështetjen e diplomacisë britanike, të hartohet propozim kompromisi, Republika e Maqedonisë (Shkup), i cili është në procedurë parlamentare. Jo mbërthyer në këtë proces deri në fund as ne as grekët dhe pas një farë konfuzioni në politikën e jashtme të vendit dhe divergjenca e autorëve të saj në atë kohë, Maqedonia u pranua në OKB nën referencën e përkohshme, IRJM. Unë isha në New York në atë kohë dhe në atë moment më rridhnin lot gëzimi, ndërsa nga ana tjetër kisha një gungë në fytin tim, për shkak të pasigurisë: si do të ndahen më tej marrëdhëniet bilaterale mes Maqedonisë dhe Greqisë, sepse nacionalistët grekë fuqishëm protestonin jashtë ndërtesës së OKB.

Në vitin 1995, në kohën kur u nënshkrua Marrëveshja e përkohshme, isha ende në Nju Jork dhe u gëzova sepse për herë të parë përfaqësuesit e Maqedonisë dhe Greqisë i dhanë dorën njëra tjetrës. Të gjithë që u gjetëm në atë moment aty, dhe ishim pjesë e ngjarjes, u fotografuam me Sekretarin e Përgjithshëm të OKB…

Nga dora e parë e di se kontesti ishte i gjatë, i komplikuar dhe thellësisht i ndjeshëm, por, në ato vite të para, ende nuk ishte në kuptim të identitetit dhe me siguri se nëse ishim këmbëngulës, kërkimi i kompromisit do të zgjidhej më herët. Mirëpo, politia e vendit iku në drejtim tjetër. Edhe pse negociatat ishin formale, asnjë politikan, me të vërtetë asnjë, pavarësisht nga cila parti, nuk e kishte ndërmend të jetë i akuzuar për tradhti kombëtare dhe shitje të interesave nacionale, sepse, ashtu sigurisht humben zgjedhjet, e ndoshta edhe koka. E gjithë atmosfera ishte e sjellur në pikë vlimi ndërsa letra me kërcënime, deri te ata që drejtonin me shtetin dhe politikën e jashtme, nuk ishin të rralla. Në fakt, atentati mbi Presidentin Gligorov në tetor të vitit 1995 është dëshmi për klimën politike në vend.

Marrëveshja e përkohshme me Greqinë e 13 shtatorit të vitit 1995 solli lehtësim, por, pasi veç më i akuzojmë Grekët se nuk i janë përmbajtur marrëveshjes, duhet të themi se edhe nga ana ynë, gjithashtu, nuk i plotësonim obligimet për kërkim të kompromisit, por, përmes rrjetit diplomatik, e rriste numrin e vendeve që na pranojnë në emrin kushtetues, me qëllim të bëhet presion mbi Greqinë. Kjo politikë nuk i zgjidhi problemet, posaçërisht anëtarësimi i vendit në NATO dhe BE, por vetëm e thelloi mosbesimin e ndërsjellë. Konflitki me Greqinë e arriti kulmin me ardhjen e VMRO-DPMNE në pushtet, dhe u shndërrua nga problemi për emrin, në kontest të ndjeshëm të identitetit, sepse gjenerata e re e njerëzve u rrit dhe u edukua mbi mitin se jemi pasardhës të drejtpërdrejtë të Lekës së Madh.

Pse kemi hyrë në konfrontim me Greqinë duke i hedhur themelet e identitetit tonë, në, të them, territor të huaj dhe armiqësor? Shfaqje e simboleve, flamuri i Verginës,

përmendoret e Aleksandrit dhe Filipit, emërtimin e rrugëve, shkollave, autostrada, objekteve sportive dhe objekteve të tjera në bazë të mbretërve të lashtë si Aleksandri, Filipi apo Aminta II, për shembull, për të cilin nuk e kishim as idenë se ka ekzistuar, as që mendonim, e gjithë kjo është bërë me qëllim për të treguar origjinën tonë të lashtë helene, dhe në këtë mënyrë pretendimin tonë për territorin e Maqedonisë së Egjeut, që për Greqinë ishte krejtësisht e papranueshme. Pas kësaj politikë të “madhe maqedonase”, u mblodhën të gjithë ata që kishin motive personale për ta mbështetur.

Për shembull, një nga këshilltarët e presidentit të shtetit dhe kolegu im më tha: “Do të bëjmë këmbim me Greqinë – ne do t’ua kthejmë antikën, kur të vjen momenti, e ata ne – emrin e shtetit”. Nuk doli ashtu. Një kolegë tjetër, gjithashtu funksionar në pushtetin e kaluar, qeshte se me antikvizimin do të tërheqim turistë dhe do të fitojmë para. Ai ishte albanofob dhe besonte në një farë bashkimi mes Greqisë dhe Maqedonisë, do të na ndihmojë të çlirohemi nga Shqiptarët, të cilët, sipas tij, janë “guri në qafë”, dhe, ne profesorët – sa bukur- do të ligjërojmë në Selanik! Sipërfaqësore dhe e rrezikshme. Një kolegë tjetër, i afërt me pushtetin, më siguronte se duhet të ikim nga e kaluara e afërt historike, në të cilën kemi gjëra të përbashkëta me Bullgarët, dhe përmes një makinerie sociale – të bashkohemi si komb rreth një miti të fuqishëm – Lekës (Aleksandrit)! Gabueshëm, sepse, të përkujtoj fjalët e Dionisios Sollomos, poetit grek të shekullit 19, kombi duhet të mësojë ta konsiderojë për kombëtare vetëm atë që është e vërtetë. Ndërsa e vërteta është se ne jemi popull i veçantë sllavo-jugor, i cili flet gjuhën e vet që i përket grupit të gjuhëve sllave!

Asnjë nga intelektualët dhe profesorët e përmendur nuk mendonin për çmimin që duhet të paguhet për një politikë të këtillë, të rrezikshme dhe sipërfaqësore. Ata ishin me pushtetin, arkën shtetërore e kishin në dispozicion, si shpërblime fituan pozita ambasadorësh dhe privilegje tjera, pse të mendojnë?

Cilat janë pasojat e kësaj politike nacionaliste?

Ne të gjithë i njohim, lart e poshtë. U krijua konfuzion rreth identitetit, çfarë do të thotë të jesh maqedonas. Shoqëria u nda në patriotë dhe tradhtarë. Shqiptarët ishin shumë të pakënaqur me qeverinë që përdorte retorikë fyese kundër tyre dhe u mohonte sigurimin e ardhmërisë evropiane. Nga kjo pakënaqësi lindën kërkesa radikale dhe u mpreh deri në prag të konfliktit, ndarja e brendshme e forcave pro-perëndimore që, në emër të së ardhmes, janë të gatshëm për kompromis me Greqinë dhe ata që luftojnë për status-quo dhe kanë mbështetjen e Rusisë . Vendi mbeti një kohë të gjatë jashtë NATO-s, duke e sjellur në pyetje sigurinë e saj, në momente kur në Ballkan ende ka politika që konsiderojnë ndryshime të kufijve. Arritëm në gjendje ta shohim veten dhe të na shohin tjerët, si vend ardhmëri, në prag të konfliktit, vend nga i cili çdo kush mund të largohet…

Me një diplomat më të lartë grek biseduam në këtë temë. Ai ishte mysafir në shtëpinë tonë dhe në atmosferë miqësore tha se Greqia nuk ka problem me njerëz të matur dhe të mençur: “Ne duam ta nxjerrim në pah irredentizmin dhe nacionalizmin tuaj ekstrem”.

Nuk duhej ta nxjerrin, vetëm duhej të presin sepse ai vet u shfaq. Bashkë me në antikomunizëm primitiv, i cili e solli në pyetje identitetin tonë bazë: se jemi komb i ri, i krijuar në një proces të lëvizjeve çlirimtare, të udhëhequr së pari nga VMRO historike, e pastaj nga Partia komuniste, e cila bashkë me forcat tjera antifashiste në Luftën e Dytë Botërore, e krijoi shtetin maqedonas. Mendoj se askush nuk e kuptoi më mirë rrezikun nga antikomunizmi për identitetin nacional, nga shkrimtari dhe miku ynë, Kole Çashule. Do t’i shkruaj fjalët e tij nga “Fisi i sëmurë” ( “Bolno pleme”) (2000):

“Në këtë antikomunizëm çdo gjë ishte e përzier, çdo gjë: vullnetarizmi në interpretimin e historisë, kundër euforia, injoranca dhe mbi të gjithat, uria e madhe për pushtet i cili u instrumentalizua si dëshirë për hakmarrje…U kanos rreziku i madh se bashkë me braktisjen e komunizmit do të vihet në pyetje mbijetesa e shtetit dhe se do të përtërihet mohimi i kombit. Nga këtu, edhe fakti i pamohueshëm se armiku më i madh i komploteve kundër maqedonase, para se gjithash dhe mbi të gjitha, janë pikërisht kryengritja, LÇP, luftëtarët për afirmimin e kombit, gjuhës dhe kulturës maqedonase, dhe jo komunizmi ( ashtu si është) i tyre!”

Sot, pas 27 vitesh, kthehemi te ajo që nga fillimi na e këshillonin miqtë tonë nga SHBA dhe BE, të arrijmë kompromis me Greqinë. Tani, Marrëveshja e Prespës është këtu dhe me lehtësim të madh e ndjeka hyrjen në procedurë të kuvendit. Në pyetjen nëse me këtë marrëveshje e humbim identitetin tonë, me bindjen më të madhe të njeriu me përvojë dhe profesori, them se nuk e humbim, por e forcojmë! Greqisë nuk i konvenon t’i afrohemi tepër Bullgarisë dhe ministri i mëparshëm për punë të jashtme Nikos Koxijas këtë e tha hapur para opinionit grek. Cipras dhe Siriza na e ofruan dorën, sa nga bindja, aq edhe nga presioni ndërkombëtar.

“Ju jeni maqedonas, siç pretendoni, me shtetin tuaj për të cilin u kuptuam të quhet Maqedonia e Veriut, kemi historinë tonë, kulturën dhe trashëgiminë, të cilat janë të ndryshme nga civilizimi, historia dhe kultura helene në rajonin Maqedoni në Greqi nga antika deri sot, ndërsa gjuha juaj zyrtare është maqedonishtja, e cila i takon grupit të gjuhëve sllavo-jugore dhe nuk është e lidhur me civilizimin helen, historinë dhe kulturën nga rajoni verior i Greqisë. Nën termet Maqedonia dhe maqedonas, ne dhe ju kuptojmë kontekst të ndryshëm historik – këtë e njohim dhe e pranojmë. Prej tani e tutje, do të jemi miqtë tuaj, do t’u ndihmojmë për çdo gjë dhe do t’u mbështesim…”

Me qëllim tentova ta parafrazoj vendimin e Marrëveshjes, që ka të bëjë me identitetin, në stilin e Marrëveshjes Meliane nga Tukiditi, ku ndeshen fuqia e Athinasve dhe e drejta e Melianëve, sepse një pjesë e opinionit te ne, mendon se vetëm ne jemi të padrejtësuar dhe se vetëm mbi ne ushtrohet presion të lëshojmë pe.

As nga afër nuk është kështu. Kur kontestet bilaterale, si ky, kanosen ta destabilizojnë shtetin dhe të prodhojnë konflikt i cili më vonë nuk do të mundet të kontrollohet dhe paraqet rrezik potencial për paqen dhe sigurinë rajonale, ndërhyrja e shteteve të mëdha dhe të fuqishme si SHBA dhe tjera, duhet të konsiderohet me mirëkuptim.Të mos i harrojmë mësimet nga historia se në Ruandë, për shembull, në vitin 1995, vetëm për disa ditë u vranë 500.000 njerëz dhe askush nuk u ndihmoi atyre njerëzve. Diplomatët e KB vinin dhe shkonin nga puna si çdo ditë të rëndomtë. Shembull i dytë është intervenimi i NATO në luftën qytetare në Bosnje, i cili gjithashtu ishte i vonuar, posaçërisht për 7.000 myslimanë të vrarë në Srebrenicë.

Kur fuqitë e mëdha, si pale e tretë, hyjnë si ndërmjetësues në kontest mes dy shteteve, kuptohet se u bëjnë presion të dyjave, por edhe ia shtojnë fuqinë palës më të dobët të kontestit, që ta detyrojnë më të fuqishmen, në rastin tonë- Greqinë, në kompromis. Ne, si shtet, na u dha ajo fuqi, dhe nuk është e rastit që opozita greke, e veçanërisht nacionalistët grekë, çirren se është kryer tradhti nacionale me atë që u lejua ta mbajmë emrin Maqedoni, Maqedonas, për kombin dhe gjuhën maqedonase. Deri dje, kjo as që mund të paramendohej. Momenti i përputhjes së interesave të fuqive të mëdha për të siguruar paqen dhe stabilitetin në Ballkan, në të cilën ata kanë investuar shumë dhe kanë siguruar praninë e tyre në rajon, në krahasim me fuqinë e Rusisë, për fat të mirë përputheshin me interesat strategjike të vendit tonë për t’u bërë anëtare e NATO dhe BE. Siç tha miku ynë i vjetër nga 2001, ish Sekretari i Përgjithshëm i NATO Xhorxh Robertson : “Yjet u radhitën për Maqedoninë.

Unë nuk e idealizoj situatën që rrjedh nga Marrëveshja e Prespës. Kur të hapet një debat për ndryshimin e Kushtetutës, çdo herë paraqiten kërkesa të reja dhe shpesh jo të justifikuara dhe madje edhe shantazh nga aktorët e brendshëm politikë ose nga vendet fqinje, që mund të destabilizojë edhe më tej këtë shtet të brishtë. Megjithatë, Marrëveshja e Prespës ka sponsorë të fortë, SHBA dhe BE, kështu që shpresoj, do ta sjellim në fund procesin i ndryshimeve kushtetuese, duke u mbajtur në këtë mënyrë në këmbë. Do të ishte më e lehtë, në kohë stuhie, të jemi të bashkuar, por nga opozita nuk ka shenja se është e gatshme për bashkëpunim. Debati me grekët rreth çështjes pragmatike të Marrëveshjes, me siguri do të jetë e gjatë dhe e pakëndshme, por rruga për normalizimin e marrëdhënieve mes dy vendeve, të mos e shohim njëri-tjetrin si kërcënim, është e hapur.

Do të mbaroj me adresimin tim, me disa fjalë të Nikos Dimu nga eseu i tij „The agony and the ecstasy of being Greek“, i botuar në “The Guardian”, të cilat fjalë mund të jenë edhe për ne.

”Greqia është vend i vogël me ego të madhe. Populli i saj është i ngarkuar me histori dhe mite. Çdo herë në maje të sondazheve që e matin krenarinë kombëtare (97%)… ne e shohim veten si popull i zgjedhur… Ndeshja mes egos tonë të fryrë mitike dhe realiteti i ashpër është burim i vazhdueshëm depresionit. Ne mendojmë se dihet të marrim njohje dhe trajtim të veçantë, dhe nëse nuk e marrim, ndjehemi të dëshpëruar… Fillojmë të besojmë në teori komploti dhe ndjehemi të tradhtuar…Politika e jashtme ka qasje plotësisht emocionale (Na duan ose jo? A janë helenofilë ose helenofobë?). Ne jemi të etur për njohje, pranim dhe admirim… Ata që mendojnë se thjeshtë fryma greke qëndron në rrënjët e fitores, janë jorealë. Fryma ishte çdo herë këtu në të kaluarën – por ne vazhdimisht kemi rezultate humbëse…Asgjë nuk ndodh vetëm si rezultat i frymës. Mirëpo, nëse bashkohet me racionalen, Grekët me të vërtetë mund të arrijnë largë”.

[divide]