Informacioni është fuqia dhe oksigjeni i demokracisë: Informacioni publik është publik, jo sekret!
Dehran Muratov
Qasja universale në informacion është një gur themeli i shoqërive të shëndetshme dhe gjithëpërfshirëse të karakterizuara nga njohuria. Kjo nënkupton që secili ka të drejtë të kërkojë, të marrë dhe të japë informacion. Kjo e drejtë është pjesë përbërëse e së drejtës për lirinë e shprehjes. Në këtë kontekst, mediat luajnë një rol kyç në informimin e publikut për çështjet me interes publik. Prandaj, e drejta për akses universal në informacion është gjithashtu e lidhur me të drejtën për lirinë e shtypit. Mediat (pavarësisht nëse janë elektronike, të shkruara apo online) kanë mundësi të ofrojnë informacion të besueshëm për qytetarët vetëm nëse ata kanë akses në informacionin publik. Krijimi i transparencës së plotë në punën e të gjitha organeve publike, ku të gjitha informacionet me rëndësi publike janë lehtësisht të aksesueshme, është një nga tiparet kryesore të demokracisë.
Liria do të privohet nga vlera nëse qytetarët nuk kanë akses në informacion. E drejta për informim ose e drejta për të ditur nënkupton që publiku i gjerë duhet të marrë pjesë në vazhdimësi në rrjedhën e lirë të informacionit dhe të dijë se çfarë po ndodh në komunitetin e tyre, komunën, shtetin… Kërkimi dhe marrja e informacionit nënkupton një të drejtë të njeriut. Çdo qytetar ka të drejtë të informohet, të dijë se si funksionojnë institucionet publike në nivel lokal dhe qendror, të ketë njohuri se si shpenzohen paratë publike, cilat janë të drejtat e tij dhe si mund t’i përdorin ato.
Më 17 nëntor 2015, UNESCO deklaroi se Dita Ndërkombëtare për Qasjen Universale në Informacion do të shënohej dhe festohej më 28 shtator çdo vit, dhe Asambleja e 74-të e Përgjithshme e OKB-së e miratoi atë si ditë ndërkombëtare në tetor 2019.
Qëllimi i Ditës Ndërkombëtare për Aksesin Universal në Informacion (28 shtator) është të forcojë ndërgjegjësimin e qytetarëve se çdo individ ka të drejtën e aksesit në të gjitha informacionet e qeverisë, si e drejta për të ditur se si zyrtarët e tyre të zgjedhur ushtrojnë pushtetin dhe si shpenzohen paratë e taksapaguesve. . Qasja e lirë në informacion është një masë e zhvillimit të demokracisë në një shoqëri. Kjo datë e rëndësishme synon të nxjerrë në pah edhe nevojën e përmirësimit të ligjeve në lidhje me informacionin dhe zbatimin aktual të tyre, gjë që mundëson më tej ndërtimin e institucioneve gjithëpërfshirëse dhe aksesin në informacion për ngjarjet dhe proceset në rajon dhe në botë.
Më shumë justifikime, më pak transparencë
Raporti i Komisionit Evropian për Sundimin e Ligjit 2024 është një sintezë e situatës së sundimit të ligjit në BE dhe një vlerësim i situatës në secilin Shtet Anëtar, si dhe në shtetet kandidate për anëtarësim në BE. Për herë të parë, Raporti 2024 përfshin gjithashtu kapituj për katër vendet kandidate (Maqedonia e Veriut, Serbia, Mali i Zi dhe Shqipëria).
Raporti i Komisionit Evropian për Maqedoninë e Veriut thekson se “mesatarisht, ka pasur 8 500 kërkesa për informacion publik çdo vit në tre vitet e fundit”. Për më tepër, ai vë në dukje se palët e interesuara “shprehën shqetësime se mbrojtja e të dhënave personale shpesh përdoret si një arsye e përgjithshme për të refuzuar aksesin në dokumente”. Gjithashtu, Komisioni Evropian vëren se vonesa për marrjen e informacionit publik është shumë e gjatë, ‘veçanërisht për gazetarët që punojnë me afate të ngushta, ndërkohë që administrata publike nuk është mjaftueshëm e përgjegjshme në dhënien e aksesit në informacion në praktikë’.
Sipas ligjit , qytetarët duhet të marrin përgjigje menjëherë, por jo më vonë se 20 ditë. Në rast të një kërkese gojore, informacioni duhet të merret menjëherë, por jo më vonë se 5 ditë nga kërkesa. Në raste të jashtëzakonshme, kërkesa mund të përgjigjet në një afat më të gjatë, por jo më shumë se 30 ditë. Afati mund të zgjatet në rastet kur informacioni është i një madhësie më të madhe ose kur ofrohet akses i pjesshëm.
Është interesante të theksohet se Raporti i Agjencisë për Qasje të Lirë në Informatat Publike thekson se shumica e ankesave janë paraqitur nga aplikantët për shkak të të ashtuquajturës “heshtje e administratës”. Kjo është në kundërshtim me frymën e transparencës. Heshtja e administratës duhet të jetë një përjashtim i rrallë dhe jo një rregull në punën e mbajtësve të informacionit.
Sepse qytetarët e informuar mund të marrin vendime të informuara, për shembull, kur shkojnë të votojnë dhe për kë të votojnë. Prandaj, mund të konstatohet se kur ka më shumë justifikime, ka më pak transparencë.
Qasja në informacion është një e drejtë e njeriut
E drejta e aksesit në informacion është e pandashme nga trupi i të drejtave të njeriut që janë pjesë e ligjeve dhe dokumenteve ndërkombëtare që vendet kanë detyrimin t’i respektojnë.
Situata e këtyre të drejtave dhe lirive në disa nga vendet e rajonit të Ballkanit Perëndimor është në gjendje të rëndë, edhe pse në këto vende janë miratuar ligje vërtet progresive, të cilat – shpesh nuk zbatohen, të paktën jo plotësisht. Kjo, ndër të tjera, është rezultat i praktikave autoritare të disa prej pushtetarëve që përdorin manipulime dhe propagandë populiste, duke shkaktuar vetëm procedura dhe praktika në dukje demokratike. Këtë, veç të tjerash, e mundëson edhe kultura e ulët politike, por vendimtare për ato situata është papërgjegjshmëria dhe korrupsioni i pushtetarëve dhe pjesëmarrësve në ndërtimin e sistemit, të cilët mbështeten në detyrimet për përmbushjen e standardeve minimale për respektimin e demokracisë. standardet dhe të drejtat dhe liritë e njeriut.
Tendenca e autoriteteve autoritare është në kundërshtim me angazhimet për transparencë proaktive, pra për të publikuar me vetë-iniciativë informacionin dhe datën e parashikuar në ligj, si kontratat e prokurimit publik, raportet e ekzekutimit të buxhetit dhe rregulloret ligjore. Shpesh ndodh që angazhimet për transparencë të jenë vetëm deklarative dhe të manipulohen faktet dhe të dhënat publike. Rëndësia e hapësirës online për akses në informacion, ku të gjithë mund të bashkohen dhe të marrin të dhënat e pritura, në vend që qytetarët të duhet të paraqesin vazhdimisht kërkesa për të njëjtat, është thelbësore.
Përktheu: N. Cvetkovska
